NAUČNI SIMPOZIJUM „KULTURNO-ISTORIJSKI KOMPLEKS DONjI DETLAK“, 12–13. SEPTEMBAR 2014
24.07.2014.
U Akademiji nauka i umjetnosti Republike Srpske 14. jula 2014. godine, sa početkom u 12,00 časova, održana je sjednica Organizacionog odbora Naučnog simpozijuma „Kulturno-istorijski kompleks Donji Detlak“.
Sjednici su prisustvovali članovi Organizacionog odbora: akademik Drago Branković, predsjednik Odbora, akademik Rajko Kuzmanović, predsjednik ANURS-a, prof. dr Staniša Tutnjević, dopisni član ANURS-a, akademik Dragoljub Mirjanić, generalni sekretar ANURS-a, mr Sredoje Nović, ministar civilnih poslova u Savjetu ministara BiH, Milorad Simić, načelnik opštine Derventa, mr Slobodan Nagradić, direktor Republičkog zavoda za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske, i Dražen Bogić, sekretar Odbora.
Naučni simpozijum trajaće dva dana i biće organizovan 12. i 13. septembra 2014. godine.
Ovaj simpozijum biće otvoren 12. septembra u prostorijama ANURS-a, gdje će se izložiti i prvi dio predavanja. Drugi dio predavanja organizovaće se u Derventi, 13. septembra, s tim što će prethodno biti posjećen Donji Detlak.
Suorganizatori ovog simpozijuma su Republički zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske i Opština Derventa.
Reprint izdanje Detlovačkog evhologiona (izdavači: Eparhija zvorničko-tuzlanska, Vlada Republike Srpske i Biblioteka Srpske patrijaršije), koje je široj naučnoj i kulturnoj javnosti uspješno predstavljeno u Beogradu, Novom Sadu i Derventi, veoma je uočljiv pokazatelj široke i duboke rasprostranjenosti srpske nacionalne, kulturne i crkvene tradicije u Bosni i Hercegovini, odnosno Republici Srpskoj. Ovaj primjerak evhološke književnosti, uvezan u jedinstven konvolut, koji sadrži dvije rukopisne knjige nastale u rasponu od sedamdesetak godina – od sredine XVI do treće decenije XVII vijeka u selu Detlaku kod Dervente (koje je tada zahvatalo veći prostor od današnjeg sela Donji Detlak), samo je jedan od rezultata nastalih u okviru kulturno-istorijskog kompleksa Detlak, koji je, odlukom Vlade Republike Srpske od 14. oktobra 2010. godine (broj 04/1-012-2-2120/10), dobio status nepokretnog dobra od velikog značaja i u skladu s tim zakonskim putem stavljen je pod zaštitu države („Službeni glasnik RS“, broj 108 od 29.10.2010).
Objavljivanjem ove bogoslužbene knjige, aktuelizovana su i podstaknuta neka važna i nerazjašnjena pitanja iz naše prošlosti, među kojima posebno mjesto zauzima i činjenica kontinuirane prepisivačke djelatnosti na ovom prostoru u kontekstu postojanja Manastira Detlak.
Interdisciplinarnim putem, koji podrazumijeva učešće istoričara kulture, jezičkih stručnjaka – tekstologa, arheologa, arhitekata, restauratora, konzervatora i drugih naučnih radnika, mnoga pitanja u vezi sa kulturno-istorijskim kompleksom Detlak na ovom skupu biće široko i temeljno razmatrana, a na neka će sigurno biti pronađeni i adekvatni odgovori. U skladu sa tim, biće predložen i najbolji način kulturne valorizacije i zaštite ovih spomenika materijalne kulture.
Iako će na skupu biti ravnopravno zastupljene sve oblasti i sva pitanja koja se posredno ili neposredno odnose na kulturno-istorijski kompleks Detlak u epi-centru pažnje prirodno će se naći tri osnovne tematske cjeline: Detlovački evhologion, pitanje Manastira Detlak i arheološka lokacija Ambarine.
Svako od ovih pitanja, odvojeno ili u međusobnoj vezi, biće sagledavano u kon-tekstu opštih istorijskih, socijalnih, kulturnih, crkvenih i drugih prilika i okolnosti u kojima se javljaju.
Detlovački evhologion do sada je bio najveća nepoznanica, ali su tokom restauracije i pripreme za reprint izdanje, spoznaje o njegovom karakteru i značaju dosta upotpunjene. Rukopis je komponovan od dvije knjige. Na osnovu vodenih žigova na papiru utvrđeno je da je jedna od njih, obimnija i starija, nastala između 1550. i 1560. godine. Njen pisac nije poznat. Druga knjiga je nastala kasnije; jedan njen, manji dio, pisala je ruka nepoznatog pisara, a veći dio je „autorizovao“ i sa onom koja je nastala ranije povezao Zaharija Vozućanin, o čemu je ostavio precizan zapis datiran na 24. novembar 1628. godine. Reprint izdanje su reprezentativno priredili prof. dr Vladimir Vukašinović, te mr Dušica Grbić i Katica Škorić iz Biblioteke Matice srpske, i Radoman Stanković iz Narodne biblioteke Srbije. Iako njihovom zaslugom o ovim rukopisima sada mnogo više znamo, ima još dosta pitanja o kojima bi i oni sami, a i drugi istraživači, mogli da upotpune sliku o karakteru i značaju ove bogoslužbene knjige i prepisivačke aktivnosti u okviru koje je ona nastala. Ukrštanjem podataka i spoznaja do kojih su oni došli sa kulturno-istorijskim kontekstom u kome su ova dva rukopisa nastala i svih drugih podataka, na ovom naučnom simpozijumu moglo bi se doći do mnogo pouzdanije slike o pretpostavkama i uslovima njihovog nastanka, ali i o okolnostima nacionalnog, kulturnog i duhovnog života Srba na sjeveru Bosne, na granici sukobljavanja Turske i Austrije.
Upravo u takvim okolnostima nastala je i enigma Manastira Detlak, čijem će potpunom razrješenju biti posvećen znatan dio rasprava na ovom skupu. U vrijeme kada je ovaj rukopis nastajao, u Detlaku je bilo 29 domaćinstava, a podaci iz samog rukopisa i iz turskih popisa poreskih obveznika (deftera), kao i neki usputni zapisi na rukopisu, svjedoče da je na tom prostoru u to vrijeme bilo više svešteni-ka, što očito nije bilo proporcionalno svakodnevnim parohijalnim potrebama za tako mali broj stanovnika. To ukazuje na postojanje određenog duhovnog središta, teško zamislivog bez nekog, makar i skromnog bogoslužbenog objekta u kome bi se pomenuta, evidentna prepisivačka aktivnost mogla odvijati kao jedan od vidova lako prepoznatljive manastirske funkcije i tradicije.
Uz širinu, složenost i intenzitet vjerskog i kulturnog djelovanja na tom području, koje prevazilazi okvire i proporcije svakodnevnog vjerskog života, na postojanje određenog bogoslužbenog prostora u vidu hrama koji bi mogao služiti za vjerske potrebe različitog karaktera, uključujući i prepisivanje bogoslužbenih knjiga, dosta precizno upućuju i arheološka iskopavanja Republičkog zavoda za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa RS. Naime, na lokalitetu ispod njive pod imenom Ćismovina ispitivano je jedno veliko prirodno udubljenje u stijenama koje je oblikovano kao neveliki oltarski prostor (na stropu je uklesana i polukružna linija debljine prsta kao moguća granica toga prostora), ispred koga je uravnata površina na kojoj je očito bio drveni dio nekog objekta, o čemu svjedoče pronađeni ostaci keramike, srednjovjekovni gvozdeni klinovi i ostaci drvenih stubova. S obzirom na to da na prostoru kulturno-istorijskog kompleksa Detlak ne postoji nijedna druga lokacija koja bi po bilo čemu upućivala na crkveni (ili bilo kakav drugi!) objekat iz srednjeg vijeka, temeljnom analizom arheologa, stručnjaka za crkvenu arhitekturu i kulturnih istoričara na ovom skupu, moglo bi se doći do određenijih spoznaja i zaključaka o karakteru i namjeni ovog prostora, posebno u svjetlu razvijenog vjerskog života na ovom području u XVI i XVII vijeku, kada su tu nastale i pomenute dvije knjige Detlovačkog evhologiona.
Posebna tema razgovara na naučnom simpozijumu biće jedno veoma interesan-tno, gotovo potpuno očuvano arheološko nalazište, u narodu poznato pod imenom Ambarine, koje se datira u ranoantički period. To nalazište, staro oko 1.500 godina, čini epicentar kulturno-istorijskog kompleksa Detlak i sastoji se od 23 u kamen pravilno ukopana „ćupa“, odnosno amfore približno istih dimenzija, čija dubina je prosječno oko 1,60 m, a širina 1,50 m, a koji su u svoje vrijeme očito služili kao spremište hrane za veću ljudsku zajednicu. Pravilni oblik amfore ovih objekata sa suženim dijelom na dnu i pri vrhu, te njihov raspored i izgled svjedoče o jednoj sasvim osmišljenoj vrsti graditeljstva koje je, osim funkcionalnih, očito poštovalo i estetske kriterijume. Prilikom prvog arheološkog iskopavanja na ovom lokalitetu, koje izvršeno 1892. godine, očišćeno je 13 ambarina, a prilikom nedav-nog iskopavanja, koje je vršio Republički zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa RS, očišćene su i preostale. Takav, veliki, osmišljen i očuvan oblik urbane gradnje jedne civilizacije koja je ove krajeve dotakla i iščezla tokom seobe naroda sa jednim od njih, u manjem omjeru srećemo i u selu Lupljanici, petnaestak kilometara daleko od Detlaka, gdje postoji jedna potpuno očuvana amfora u kamenu istog oblika i dimenzija. U njenoj neposrednoj blizini su još dva ulegnuća u zemlji, koja najvjerovatnije predstavljaju još najmanje dvije oštećene i zatrpane amfore.
U prvom planu razgovora na ovom naučnom skupu biće pokušaj da se uz pomoć istoričara i arheologa, period nastanka, funkcija i oblik ovih starih urbanih konstrukcija što bolje i potpunije osvijetle i objasne drugim iskustvima ili mogu-ćim sličnim lokacijama na drugim mjestima. Iako je postupak zaštite otkopanih ambarina u Detlaku od atmosferskih padavina natkrivanjem već u toku, posebna pažnja biće posvećena mišljenjima stručnjaka o načinu što bolje i trajnije autenti-čne restauracije i zaštite onih koje su vremenom oštećene i djelimično urušene.
PROGRAM RADA SKUPA
Sjednici su prisustvovali članovi Organizacionog odbora: akademik Drago Branković, predsjednik Odbora, akademik Rajko Kuzmanović, predsjednik ANURS-a, prof. dr Staniša Tutnjević, dopisni član ANURS-a, akademik Dragoljub Mirjanić, generalni sekretar ANURS-a, mr Sredoje Nović, ministar civilnih poslova u Savjetu ministara BiH, Milorad Simić, načelnik opštine Derventa, mr Slobodan Nagradić, direktor Republičkog zavoda za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske, i Dražen Bogić, sekretar Odbora.
Naučni simpozijum trajaće dva dana i biće organizovan 12. i 13. septembra 2014. godine.
Ovaj simpozijum biće otvoren 12. septembra u prostorijama ANURS-a, gdje će se izložiti i prvi dio predavanja. Drugi dio predavanja organizovaće se u Derventi, 13. septembra, s tim što će prethodno biti posjećen Donji Detlak.
Suorganizatori ovog simpozijuma su Republički zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske i Opština Derventa.
Reprint izdanje Detlovačkog evhologiona (izdavači: Eparhija zvorničko-tuzlanska, Vlada Republike Srpske i Biblioteka Srpske patrijaršije), koje je široj naučnoj i kulturnoj javnosti uspješno predstavljeno u Beogradu, Novom Sadu i Derventi, veoma je uočljiv pokazatelj široke i duboke rasprostranjenosti srpske nacionalne, kulturne i crkvene tradicije u Bosni i Hercegovini, odnosno Republici Srpskoj. Ovaj primjerak evhološke književnosti, uvezan u jedinstven konvolut, koji sadrži dvije rukopisne knjige nastale u rasponu od sedamdesetak godina – od sredine XVI do treće decenije XVII vijeka u selu Detlaku kod Dervente (koje je tada zahvatalo veći prostor od današnjeg sela Donji Detlak), samo je jedan od rezultata nastalih u okviru kulturno-istorijskog kompleksa Detlak, koji je, odlukom Vlade Republike Srpske od 14. oktobra 2010. godine (broj 04/1-012-2-2120/10), dobio status nepokretnog dobra od velikog značaja i u skladu s tim zakonskim putem stavljen je pod zaštitu države („Službeni glasnik RS“, broj 108 od 29.10.2010).
Objavljivanjem ove bogoslužbene knjige, aktuelizovana su i podstaknuta neka važna i nerazjašnjena pitanja iz naše prošlosti, među kojima posebno mjesto zauzima i činjenica kontinuirane prepisivačke djelatnosti na ovom prostoru u kontekstu postojanja Manastira Detlak.
Interdisciplinarnim putem, koji podrazumijeva učešće istoričara kulture, jezičkih stručnjaka – tekstologa, arheologa, arhitekata, restauratora, konzervatora i drugih naučnih radnika, mnoga pitanja u vezi sa kulturno-istorijskim kompleksom Detlak na ovom skupu biće široko i temeljno razmatrana, a na neka će sigurno biti pronađeni i adekvatni odgovori. U skladu sa tim, biće predložen i najbolji način kulturne valorizacije i zaštite ovih spomenika materijalne kulture.
Iako će na skupu biti ravnopravno zastupljene sve oblasti i sva pitanja koja se posredno ili neposredno odnose na kulturno-istorijski kompleks Detlak u epi-centru pažnje prirodno će se naći tri osnovne tematske cjeline: Detlovački evhologion, pitanje Manastira Detlak i arheološka lokacija Ambarine.
Svako od ovih pitanja, odvojeno ili u međusobnoj vezi, biće sagledavano u kon-tekstu opštih istorijskih, socijalnih, kulturnih, crkvenih i drugih prilika i okolnosti u kojima se javljaju.
Detlovački evhologion do sada je bio najveća nepoznanica, ali su tokom restauracije i pripreme za reprint izdanje, spoznaje o njegovom karakteru i značaju dosta upotpunjene. Rukopis je komponovan od dvije knjige. Na osnovu vodenih žigova na papiru utvrđeno je da je jedna od njih, obimnija i starija, nastala između 1550. i 1560. godine. Njen pisac nije poznat. Druga knjiga je nastala kasnije; jedan njen, manji dio, pisala je ruka nepoznatog pisara, a veći dio je „autorizovao“ i sa onom koja je nastala ranije povezao Zaharija Vozućanin, o čemu je ostavio precizan zapis datiran na 24. novembar 1628. godine. Reprint izdanje su reprezentativno priredili prof. dr Vladimir Vukašinović, te mr Dušica Grbić i Katica Škorić iz Biblioteke Matice srpske, i Radoman Stanković iz Narodne biblioteke Srbije. Iako njihovom zaslugom o ovim rukopisima sada mnogo više znamo, ima još dosta pitanja o kojima bi i oni sami, a i drugi istraživači, mogli da upotpune sliku o karakteru i značaju ove bogoslužbene knjige i prepisivačke aktivnosti u okviru koje je ona nastala. Ukrštanjem podataka i spoznaja do kojih su oni došli sa kulturno-istorijskim kontekstom u kome su ova dva rukopisa nastala i svih drugih podataka, na ovom naučnom simpozijumu moglo bi se doći do mnogo pouzdanije slike o pretpostavkama i uslovima njihovog nastanka, ali i o okolnostima nacionalnog, kulturnog i duhovnog života Srba na sjeveru Bosne, na granici sukobljavanja Turske i Austrije.
Upravo u takvim okolnostima nastala je i enigma Manastira Detlak, čijem će potpunom razrješenju biti posvećen znatan dio rasprava na ovom skupu. U vrijeme kada je ovaj rukopis nastajao, u Detlaku je bilo 29 domaćinstava, a podaci iz samog rukopisa i iz turskih popisa poreskih obveznika (deftera), kao i neki usputni zapisi na rukopisu, svjedoče da je na tom prostoru u to vrijeme bilo više svešteni-ka, što očito nije bilo proporcionalno svakodnevnim parohijalnim potrebama za tako mali broj stanovnika. To ukazuje na postojanje određenog duhovnog središta, teško zamislivog bez nekog, makar i skromnog bogoslužbenog objekta u kome bi se pomenuta, evidentna prepisivačka aktivnost mogla odvijati kao jedan od vidova lako prepoznatljive manastirske funkcije i tradicije.
Uz širinu, složenost i intenzitet vjerskog i kulturnog djelovanja na tom području, koje prevazilazi okvire i proporcije svakodnevnog vjerskog života, na postojanje određenog bogoslužbenog prostora u vidu hrama koji bi mogao služiti za vjerske potrebe različitog karaktera, uključujući i prepisivanje bogoslužbenih knjiga, dosta precizno upućuju i arheološka iskopavanja Republičkog zavoda za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa RS. Naime, na lokalitetu ispod njive pod imenom Ćismovina ispitivano je jedno veliko prirodno udubljenje u stijenama koje je oblikovano kao neveliki oltarski prostor (na stropu je uklesana i polukružna linija debljine prsta kao moguća granica toga prostora), ispred koga je uravnata površina na kojoj je očito bio drveni dio nekog objekta, o čemu svjedoče pronađeni ostaci keramike, srednjovjekovni gvozdeni klinovi i ostaci drvenih stubova. S obzirom na to da na prostoru kulturno-istorijskog kompleksa Detlak ne postoji nijedna druga lokacija koja bi po bilo čemu upućivala na crkveni (ili bilo kakav drugi!) objekat iz srednjeg vijeka, temeljnom analizom arheologa, stručnjaka za crkvenu arhitekturu i kulturnih istoričara na ovom skupu, moglo bi se doći do određenijih spoznaja i zaključaka o karakteru i namjeni ovog prostora, posebno u svjetlu razvijenog vjerskog života na ovom području u XVI i XVII vijeku, kada su tu nastale i pomenute dvije knjige Detlovačkog evhologiona.
Posebna tema razgovara na naučnom simpozijumu biće jedno veoma interesan-tno, gotovo potpuno očuvano arheološko nalazište, u narodu poznato pod imenom Ambarine, koje se datira u ranoantički period. To nalazište, staro oko 1.500 godina, čini epicentar kulturno-istorijskog kompleksa Detlak i sastoji se od 23 u kamen pravilno ukopana „ćupa“, odnosno amfore približno istih dimenzija, čija dubina je prosječno oko 1,60 m, a širina 1,50 m, a koji su u svoje vrijeme očito služili kao spremište hrane za veću ljudsku zajednicu. Pravilni oblik amfore ovih objekata sa suženim dijelom na dnu i pri vrhu, te njihov raspored i izgled svjedoče o jednoj sasvim osmišljenoj vrsti graditeljstva koje je, osim funkcionalnih, očito poštovalo i estetske kriterijume. Prilikom prvog arheološkog iskopavanja na ovom lokalitetu, koje izvršeno 1892. godine, očišćeno je 13 ambarina, a prilikom nedav-nog iskopavanja, koje je vršio Republički zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa RS, očišćene su i preostale. Takav, veliki, osmišljen i očuvan oblik urbane gradnje jedne civilizacije koja je ove krajeve dotakla i iščezla tokom seobe naroda sa jednim od njih, u manjem omjeru srećemo i u selu Lupljanici, petnaestak kilometara daleko od Detlaka, gdje postoji jedna potpuno očuvana amfora u kamenu istog oblika i dimenzija. U njenoj neposrednoj blizini su još dva ulegnuća u zemlji, koja najvjerovatnije predstavljaju još najmanje dvije oštećene i zatrpane amfore.
U prvom planu razgovora na ovom naučnom skupu biće pokušaj da se uz pomoć istoričara i arheologa, period nastanka, funkcija i oblik ovih starih urbanih konstrukcija što bolje i potpunije osvijetle i objasne drugim iskustvima ili mogu-ćim sličnim lokacijama na drugim mjestima. Iako je postupak zaštite otkopanih ambarina u Detlaku od atmosferskih padavina natkrivanjem već u toku, posebna pažnja biće posvećena mišljenjima stručnjaka o načinu što bolje i trajnije autenti-čne restauracije i zaštite onih koje su vremenom oštećene i djelimično urušene.
PROGRAM RADA SKUPA